Vroegtijdig uitgeblust sterrenstelsel

Ons heelal is ooit begonnen, en niet nooit begonnen. Ook al is het theoretisch een groot raadsel hoe het heelal dan toch ooit begonnen is.

door drs. Robert de Jong

Maar dat geldt evengoed voor de optie dat het heelal nooit is begonnen. En meer smaken zijn er niet. Weet daarbij dat er in theorie vaak veel meer mogelijk is dan in de praktijk.

Praktisch gezien is het allemaal dan toch makkelijker. Bijna alle waarnemingen wijzen erop dat het heelal ooit begonnen is, maar ook dat het destijds overal dezelfde samenstelling had van de chemische elementen waterstof en helium, en een heel klein beetje van het element Lithium. Uit dit mengsel zijn alle sterrenstelsels vol met sterren ontstaan. Die sterren hadden allemaal van oorsprong dezelfde samenstelling. Doordat sterren uiteindelijk ‘chemische fabrieken’, veranderd de samenstelling heel langzaam door de tijd heen. Jonge sterrenstelsels hebben nog meer de oorspronkelijke samenstelling dan oude sterrenstelsels, waaronder de sterrenstelsels die om ons heen bestaan.

Zoals gezegd geldt dit voor ‘bijna alle waarnemingen’. Met het ALMA-observatorium (Atacama Large Millimeter/sub millimeter Array) gelegen in het noordelijke deel van Chili zijn zes verre, zware sterrenstelsels ontdekt die geen 'brandstof' meer hebben voor de vorming van nieuwe sterren. Het gas is op. Astronomen begrijpen niet goed hoe dat mogelijk is want het is tegen de regels in. De leeftijd van het heelal was toen nog maar 20% van de huidige leeftijd (ofwel 3 miljard jaar oud en je mag dan verwachten dat er nog veel sterren bij komen uit het gas opgesloten in het sterrenstelsel. Weinigen zouden al aan hun einde moeten zijn gekomen, daar de leeftijd van de gemiddelde ster ongeveer 10 miljard jaar is. (De Zon is een middelmatige ster die naar schatting deze leeftijd zal halen).

De waargenomen sterrenstelsels beschikken niet of niet meer over grote hoeveelheden koud waterstofgas waaruit nieuwe sterren kunnen ontstaan. De zes sterrenstelsels zijn bestudeerd met de Hubble Space Telescope, die de hoeveelheid sterlicht opmat. Ook met ALMA is gemeten. Beide registreerde de warmtestraling van koel stof. Dat haal je uit het spectrum van het sterrenstelsel als geheel. Op basis van de ALMA-waarnemingen kon vervolgens een goede schatting worden gemaakt van de beschikbare voorraad koud gas in de stelsels. Die bleek vrijwel volledig te zijn uitgeput. Dat doet vermoeden dat er - voorlopig althans - geen nieuwe sterren meer zullen ontstaan.

En daar komt tie weer: Theoretisch kan het zijn dat een zeer groot zwart gat in het centrum van deze zes het meeste gas tussen de sterren in deze sterrenstelsels verwarmd heeft, maar de waarneemtechniek laat niet toe om dat te weten.

Reken er maar op dat wetenschappers waarneemtijd krijgen om de James Webb Telescoop meer informatie over deze zes sterrenstelsels te verkrijgen.

Meer lezen van drs. Robert de Jong:

Robert de Jong studeerde van 1982 tot en met 1988 Astronomie aan de Universiteit van Utrecht. Nadat hij zijn opleiding heeft voltooid neemt zijn carrière een verrassende wending. Hij kiest voor de ICT gaat werken voor het softwarebedrijf Baan. Binnen dit bedrijf, dat later zou worden overgenomen door de Amerikaanse software gigant Infor begint hij als programmeur en groeit hij door tot Senior Solution Architect. Zijn liefde en passie voor het vak Astronomie heeft hij echter nooit verloren.
In 1998 start hij samen met een aantal waarneem vrienden Sterrenvereniging Astra Alteria in Putten. Al snel neemt hij de rol van Voorzitter voor zijn rekening en in die hoedanigheid probeert hij het prachtige vak sterrenkunde voor een groter publiek toegankelijk te maken. Robert is een ‘kar trekker’ pur sang. Hij mobiliseert vrijwilligers, organiseert lezingen en waarneemavonden, stelt cursussen en lesmateriaal samen, ontwikkeld een website en ledenportaal bezoekt scholen en weet als geen ander de media te bereiken. De vereniging groeit dan ook flink onder zijn leiding en ontplooit zelfs activiteiten in Ede. In 2010 wordt Sterrenvereniging Astra Alteria, werkzaam in de regio Gelderland: Noordwest-Veluwe en Gelderse Vallei, door het bestuur van de KNWS als nieuwe erkend. Door zijn vele werkzaamheden in het buitenland is Robert de afgelopen jaren meer naar de achtergrond getreden, maar is nog steeds een ambassadeur van de vereniging.

Afdrukken E-mailadres