Een nieuw venster op ons Universum
Maandagavond 11 november a.s. is Prof. Dr. Frank Linde, programmaleider van Advanced Virgo (detecteren van zwaartekrachtsgolven) en voormalig directeur van het Nationaal Instituut voor subatomaire fysica (Nikhef) onze gast in Science Café Ede!
De 21 eeuw is nog jong, desondanks hebben we in de aflopen jaren een aantal grote natuurkundige hoogtepunten gehad. Op 4 juli 2012 maakten de woordvoerders van de ATLAS en CMS experimenten bekend dat het wereldberoemde Brout-Englert-Higgs deeltje door de Large Hadron Collider hoogstwaarschijnlijk is gedetecteerd. In 1964 publiceerde de Belgische natuurkundigen Robert Brout en François baron Englert een hypothese over het bestaan van dit fundamentele deeltje. Onafhankelijk van deze publicatie communiceerde Peter Higgs enkele weken later eenzelfde hypothese. De nog levende ontdekkers, François baron Englert en Peter Higgs, ontvingen voor deze ontdekking in 2013 de Nobelprijs voor de natuurkunde.
Op 11 februari 2016 werd een tweede wetenschappelijk waarneming onthuld die de wetenschappelijke wereld op zijn grondvesten deed schudden. Op 14 september 2015 werden de zwaartekrachtsgolven die door de relativiteitstheorie van Einstein in de vorige eeuw al werden voorspeld door twee afzonderlijke detectors gemeten. Ook deze ontdekking leidde tot eeen Nobelprijs voor natuurkunde. In 2017 ontvingen de Amerikanen Rainer Weiss, Kip Thorne en Barry C. Barish deze onderscheiding voor hun bijdrage aan de LIGO-detector en de detectie van zwaartekrachtsgolven. In 2018 uitten Deense onderzoekers van het Niels Bohr-Instituut hun twijfels over de betrouwbaarheid van de gepubliceerde gegevens, maar voor de wetenschappelijke gemeenschap is dat vooralsnog geen reden geweest om aan deze belangrijke ontdekking te twijfelen.
Een prijs als de Nobelprijs doet vermoeden dat er maar een beperkt aantal mensen verantwoordelijk is voor dergelijke doorbraken in de natuurkunde. Het tegendeel is het geval. Beide resultaten zijn bereikt door grootscheepse internationale samenwerking. Nadat een wetenschappelijke theorie is ontwikkeld begint het werk pas echt. ‘Real life’ waarnemingen zijn nodig om de theorie te onderbouwen en het doen van waarnemingen, metingen en het verifiëren is op deze schaal nog niet zo eenvoudig. Voor betrouwbare natuurkundige waarnemingen is zeer nauwkeurige en verfijnde instrumentatie nodig. Daarnaast is er software (en hardware) nodig om de enorme hoeveelheid data te registreren en te analyseren. Graag wil de wetenschappelijke wereld ook dat een onafhankelijk teams de wetenschappelijke waarnemingen verifiëren. Hierbij zijn wereldwijd teams en organisaties betrokken. Het vergt nauwkeurige coördinatie om dit in goede banen te leiden.
Nikhef het samenwerkingsverband tussen de institutenorganisatie van NWO en zes universiteiten: de Radboud Universiteit, de Rijksuniversiteit Groningen, de Universiteit van Amsterdam, de Universiteit Maastricht, de Universiteit Utrecht en de Vrije Universiteit Amsterdam speelt bij het coördineren van deze internationale samenwerking een belangrijke rol. Onze gast Prof. Dr. Frank Linde heeft vaak het voortouw genomen om het NIkhef te betrekken bij eerder genoemde prestigieuze projecten. Na zijn studie ging hij aan de slag bij CERN, een wereldberoemde Europese organisatie die fundamenteel onderzoek doet naar elementaire deeltjes. Hier raakte hij betrokken bij het ATLAS experiment dat ten grondslag ligt aan de waarneming van het Brout-Englert-Higgs deeltje. Als coördinator van een grote internationale groep was dit een periode met veel organisatorische en technologische uitdagingen. Zijn organisatorische talenten bleven niet ongezien en vanaf 2004 verschoven zijn werkzaamheden als directeur van het Nikhef dan ook naar dit vlak. Het coördineren van wetenschappelijke programma’s, experimenten en ICT-projecten vergt managementkwaliteiten en staat iets verder af van de dagelijkse praktijk van een natuurkundige. Wellicht dat hij daarom in 2017 terugkeerde in de frontlinie van de wetenschap als opvolger van Jo van den Brand en programmaleider werd van het Nikhef Zwaartekrachtsgolven (VIRGO) project. In deze hoedanigheid is Prof. Dr. Frank Linde onze gast in Science Café Ede. Op maandag 11 november bent u vanaf 19:30 van harte welkom in Red’s Tapas Grill & Bar in Ede. Vanuit eerste hand krijgt u informatie over de recente ontwikkeling op het gebied van zwaartekrachtsgolven en is er veel ruimte voor vragen en discussie.