De wet van Titius en Bode
Door Gerben de Jong
De afstand van alle planeten in ons zonnestelsel kun jij op een eenvoudige manier berekenen! Met behulp van een wet waarvan wetenschappers niet snappen waarom dit zo werkt. Snap jij dit wel?
In het plaatje zie je ons zonnestelsel tot aan Neptunus. De maten in het plaatje zijn op schaal. Alle echte afmetingen zijn gedeeld door één miljard. Dus de zon die een diameter heeft van 1,39 miljoen kilometer wordt in dit plaatje een reuzenstrandbal met een diameter van 1,39 meter. In vergelijking met die zon is de aarde ongeveer zo groot als een knikker en onze maan zo groot als een doperwt. De afstand van de aarde naar de maan is 38,5 cm. Dus het stelsel van de aarde en de maan kun je gemakkelijk kwijt in de zon. Dit is ook de grootste ruimtereis van de mensheid ooit. Jupiter is de grootste planeet. Je moet dan denken als iets ter grootte van een softbal. Onder de planeten staan getallen. Het lijkt een willekeurige reeks. De reeks begint met 0 en dan 3. Vervolgens verdubbel je telkens. Schrijf het nieuwe getal onder elke volgende planeet. Dan tel je overal 4 bij. Je hebt geen idee waarom, maar zolang je niet weet wat je doet geeft dat niets. Tot slot deel je alle getallen door 10. In de reeks getallen die je dan krijgt staat bij de aarde: 1,0.
Laten we afspreken dat we de (gemiddelde) afstand van de aarde tot de zon 1 Astronomische Eenheid noemen. Dit is gelijk aan 149,6 miljoen kilometer. Het is direct duidelijk waarom de kilometer niet zo’n handige eenheid is voor afstanden in de ruimte, want de getallen worden al gauw enorm groot. Dus dan is de Astronomische Eenheid (AE) veel gemakkelijker. Alle getallen die je met die reeks gevonden hebt geven een goede benadering van de werkelijke afstanden van de planeten tot de zon in AE. Alleen bij Neptunus wordt de afwijking wat groter. Onder de uiteindelijke reeks getallen staan de werkelijke afstanden in AE van alle planeten tot de zon. Buiten de planeten heb je de Kuiper- gordel. Dit is een ring van ijs en puin waar alleen dwergplaneten zijn ontstaan.
Het regelmatige patroon in de reeks getallen en het verband met de afstanden van de planeten tot de zon is ontdekt door de astronoom Johann Titius. Hij liet het zien aan een vriend van hem: Johann Bode. Deze was publicist en ook astronoom. Dus hij zag hier meteen een leuk artikel in. Maar Titius hield hem tegen omdat hij vond dat er geen enkele wetenschappelijke ondergrond was voor deze ontdekking. Dus toen heeft Bode de wet gepubliceerd onder zijn eigen naam: de wet van Bode. Later is dit recht gezet en heet de wet nu: de wet van Titius en Bode. Tot nu toe is er nog geen wetenschappelijke verklaring gevonden waarom die reeks getallen zo netjes de plaatsen voorspelt van de planeten. Maar in de tijd dat de wet ontdekt is, was onder andere Uranus nog niet bekend. En omdat deze wet suggereerde dat daar wel iets moest zijn, is men met telescopen gaan zoeken. Zo werd Uranus ontdekt.
Als je nog eens beroemd wil worden, kun je een wetenschappelijke onderbouwing proberen te vinden voor deze ongefundeerde wet van Titius en Bode. Succes!
Meer lezen van Gerben de Jong.
Gerben de jong is voorzitter van Sterrenvereniging Astra Alteria en heeft als docent natuurkunde op het Marnix College te Ede gewerkt. Op het Marnix College en ook op de school waar hij voor het Marnix werkte heeft hij jaarlijks een clubje brugklasleerlingen begeleid die geïnteresseerd waren in sterrenkunde: de Milky Way Club. Gerben wil ons graag laten zien hoe mooi en vooral wijds de sterrenhemel is.