Kennis bouwen we steeds sneller op!
De ringen van Saturnus werden in 1610 ontdekt door Galileo Galilei. Met zijn telescoop kon hij net zien dat er bultjes aan beide kanten van de planeet Saturnus zaten.
Door drs. Robert de Jong
Hij vond dat er drie werelden waren vlak naast elkaar. In 1655 zag Christiaan Huygens voor het eerst dat het een schijf om Saturnus was.
Ons beeld van Saturnus en dat van de ringen is tegenwoordig geheel anders. Nu weten we dat dit duizenden ringen zijn bestaande uit stenen kleiner dan enkele meters in diameter. Het is een soort duizendbaanssnelweg met allemaal stenen in de file. Als een steen tegen zijn voor- of achterbuurman stoot nemen beiden dezelfde snelheid aan. Elk rotsblok bevat vooral waterijs met rotsmateriaal eromheen daar het anders zou sublimeren.
Niet alleen Saturnus, maar alle Joviaanse werelden hebben ringen. Alle terrestiaanse werelden kennen dat niet. Joviaanse werelden zijn per definitie van gas en kennen een ellipsoïde vorm, dus geen bolvorm. Door de middelpuntvliedende kracht van de snelle asrotatie is de evenaar hoger dan de gemiddelde bolvorm, en als gevolg hiervan zijn de polen wat ingezakt, of wel elke steen in de buurt van een Joviaanse wereld gaat vanzelf in de buurt van de evenaar om de moederplaneet bewegen, daar hier de zwaartekracht op de ring (en de manen) groter is dan bij de polen. Saturnus heeft de meest prominente flinter dunne ringen. Als de diameter vergeleken wordt met een CD plaatje, dan zou de dikte een ½ mm zijn.
Die banen ontstaan door resonaties tussen de ringdeeltjes zelf, de planeet Saturnus en de maantjes die om Saturnus draaien. Het fijne is daarvan niet bekend. Daarvoor zijn er teveel ringen om de planeet om dit allemaal uit te leggen,
De succesvolle Cassini-Huygens missie (einde 2017) doet er nog een schepje bovenop. Uit de 635 Gb aan data die deze satelliet naar de Aarde gestuurd heeft, hebben we geleerd dat de ringen later ontstaan zijn dan de planeet zelf. De planeet was er dus eerder. De satelliet heeft 6 nieuwe manen ontdekt. Op de polen zijn hexagonaal gevormde stormen ontdekt. De oorzaak van de vorm is onbekend. We hebben foto’s van methaan en ethaanmeren op de grootste saturnusmaan Titan gezien. Onder het oppervlak van Enceladus is water gevonden dat als geysers in de spleten uit het oppervlak omhoog spuit. Dit is waarschijnlijk de oorzaak van de E-ring. Ik verwacht geen leven onder het oppervlak want dan zou het ook door die geysers naar buiten gespoten worden. De ringen blijken nog ingewikkelder gevormd te zijn dan we al wisten. Er zijn foto’s van spaken gemaakt. Ook zijn er tijdelijke golven gevonden als er een zogenaamd herdersmaantje voorbij komt. De maan Daphnis is hiervan het mooiste voorbeeld. Het is fantastisch om te zien dat de binnenringen aan de maan voorbijgaan en daardoor tijdelijk golven, maar ook dat de maan aan de buitenringen voorbij trekt en deze daardoor ook tijdelijk golven.
Cassini is scheerlings in de atmosfeer van Saturnus verbrand met een snelheid van 123.000 km/uur. Voor nieuwe kennis is het nu wachten op nieuwe ontdekkingen na de landing (gepland in 2034) van de drone Dragonfly op de maan Titan. Ja dat is 13 jaar wachten, maar in vergelijk met 4 eeuwen geleden bouwen we onze kennis nu zeer veel sneller op. Het begrip geduld tegenwoordig is anders dan in de tijd van Galileo Galilei en Christiaan Huygens. Kunnen we nog geduld oefenen? En wat dacht je van de geplande ontdekking van een ringensysteem bij een van de duizenden exoplanten die er gevonden zijn. Je mag verwachten dat daar ook vele Joviaanse werelden zijn en dus dat deze allen een ringensysteem hebben. Ik denk dat we dit over een jaar of 10 bevestigd krijgen.
Meer lezen van drs. Robert de Jong:
Robert de Jong studeerde van 1982 tot en met 1988 Astronomie aan de Universiteit van Utrecht. Nadat hij zijn opleiding heeft voltooid neemt zijn carrière een verrassende wending. Hij kiest voor de ICT gaat werken voor het softwarebedrijf Baan. Binnen dit bedrijf, dat later zou worden overgenomen door de Amerikaanse software gigant Infor begint hij als programmeur en groeit hij door tot Senior Solution Architect. Zijn liefde en passie voor het vak Astronomie heeft hij echter nooit verloren.
In 1998 start hij samen met een aantal waarneem vrienden Sterrenvereniging Astra Alteria in Putten. Al snel neemt hij de rol van Voorzitter voor zijn rekening en in die hoedanigheid probeert hij het prachtige vak sterrenkunde voor een groter publiek toegankelijk te maken. Robert is een ‘kar trekker’ pur sang. Hij mobiliseert vrijwilligers, organiseert lezingen en waarneemavonden, stelt cursussen en lesmateriaal samen, ontwikkeld een website en ledenportaal bezoekt scholen en weet als geen ander de media te bereiken. De vereniging groeit dan ook flink onder zijn leiding en ontplooit zelfs activiteiten in Ede. In 2010 wordt Sterrenvereniging Astra Alteria, werkzaam in de regio Gelderland: Noordwest-Veluwe en Gelderse Vallei, door het bestuur van de KNWS als nieuwe erkend. Door zijn vele werkzaamheden in het buitenland is Robert de afgelopen jaren meer naar de achtergrond getreden, maar is nog steeds een ambassadeur van de vereniging.